Galicia máis soa. Máis calada

A morte lenta do galego en Galicia semella unha desas traxedias que non comezan cun
disparo, senón cun murmurio. Un idioma que noutro tempo foi a lingua de trobadores,
labregos e mariñeiros, hoxe esvaécese nos patios de recreo e nas ceas familiares, onde cada vez soa menos. O galego converteuse nunha lingua que agoniza en silencio,
desprazada polo empuxe implacable do castelán, e o que é máis grave, pola indiferencia dos seus propios falantes.

O que está a ocorrer en Galicia non é un simple cambio de idioma, senón unha perda de raíces, un desprendemento cultural que vai moito máis alá das palabras. Porque unha lingua non é só un conxunto de sons que aprendemos para pedir café ou preguntar a hora; é a forma en que vemos o mundo, como entendemos a choiva que cae sobre os tellados de lousa e como lle cantamos ao mar que nos dá e nos quita a vida. Pero cando unha lingua comeza a caer en desuso, todo iso queda reducido a unha postal, a un recordo folclórico que sacamos nas festas patronais, para logo gardalo de novo na gaveta.

É certo que o galego segue a ser lingua cooficial, que se ensina nas escolas e que, en
teoría, se fomenta dende as institucións. Pero o problema é máis fondo e sutil, coma unha gangrena que avanza dende o interior. Poderíase pensar que nas aldeas o galego mantén a súa fortaleza, pero mesmo aí o castelán vai gañando terreo, impoñéndose como a lingua "útil", a que abre portas e facilita o camiño. Así, cada vez son menos os pais que lles ensinan galego aos seus fillos, non por desdén, senón por temor a que a súa herdanza lles resulte unha carga. É unha traxedia con boas intencións, se se quere, pero non deixa de ser traxedia.

Porque no fondo, o que aconteceu é que o galego quedou atrapado nun limbo, entre a
modernidade que o rexeita e a tradición que o arrastra ao pasado. Non é doado ser
galego e falar galego nunha sociedade que decidiu, conscientemente ou non, que o futuro está noutra lingua. O castelán é o idioma da televisión, da publicidade e, sobre todo, dos cartos. O galego, polo contrario, foi relegado ás aulas e aos despachos oficiais, onde se respecta máis por obriga que por convicción.

O sistema educativo, coas súas boas intencións, non fixo máis que disimular o problema. Dicir que o galego se ensina nas escolas non significa que se use na vida real, e moito menos que se ame. Ao final, os rapaces saen da clase e en canto pisan a rúa cambian ao castelán, coma se o galego fose unha materia máis, unha carga que se quitan de enriba. A verdade é que para a maioría, falar galego xa non é unha cuestión de identidade ou de orgullo; é un xesto baleiro que se fai por cumprir, coma bicar o anel dun cardeal.

Haberá quen diga que o mundo é como é, e que non ten sentido aferrarse a un idioma
que se esvaece. Que o galego é un vestixio do pasado e que as linguas, como as
civilizacións, nacen e morren. Pero esa é unha visión cómoda, case covarde, da
realidade. Porque detrás da morte dunha lingua hai algo máis que un cambio cultural: hai unha renuncia, un esquecemento que vai deixando orfos de memoria a quen a perde. E no caso do galego, a ferida é dobre, porque non se trata dun idioma calquera, senón do idioma dunha terra que sempre loitou por ser ela mesma, por non perderse nas marxes da historia.

Pódese reverter esta situación? Quen sabe. A verdade é que unha lingua non se recupera con decretos nin con boas intencións. Recupérase cando a xente sente que é súa, cando a fala porque lle sae da alma, non porque llo manden. Mentres iso non ocorra, seguiremos vendo como o galego se esvae, entre discursos oficiais e programas benintencionados que non conseguen facer latexar de novo o corazón dunha lingua que agoniza. A traxedia do galego non é que o maten, senón que o deixamos morrer.

E mentres tanto, Galicia queda máis soa. Máis calada. Porque no silencio dunha lingua
que se perde, tamén se vai perdendo un pouco a alma dun pobo. E iso, créanme, é algo que nunca debería suceder.