Bóveda: a loita por Galiza e o seu Estatuto de Autonomía

O 4 de xuño do 1903 naceu en Ourense, terceiro de sete irmáns, Alexandre Bóveda Iglesias nunha familia de pai carpinteiro (Xoán Bóveda) e nai costureira (Luísa Iglesias). Rapaz espelido, ademais de practicar fútbol no Royal F.C, estudaba francés e debuxo, cantaba na coral Ruada e mais no Orfeón Unión Ourensán e destacaba en contabilidade e matemáticas. Con 24 anos conseguiu por oposición un posto de técnico de Facenda e, inda requirido por Calvo Sotelo para Madrid, veu para Pontevedra como Xefe de Contabilidade.

Alexandre coa irmá pequena Pilar (Fonte: Agrupación Cultural Alexandre Bóveda).

E daquela entrou de cheo na cultura latente da Pontevedra de Castelao, onde estaba a botica de Perfecto Feijóo, cunha rebotica pola que pasaron Pardo Bazán, Montero Ríos, Mateo Sagasta, Pablo Iglesias ou Miguel de Unamuno; a Pontevedra de Casto Sampedro e do Café Méndez Núñez onde se argallaban xuntanzas a prol do fomento e sensibilización do nacionalismo galego; a do faladoiro de Losada Diéguez onde se podía conversar sobre filosofía e música ou organizar fútbol, remo ou a actividade cultural da cidade.

Cafetería Méndez Núñez.

Nesa Pontevedra cultural, coñeceu a Amalia Álvarez Gallego —quinta dos seis fillos de Dolores Gallego e Xerardo Álvarez Limeses— nos ensaios da Sociedade Coral Polifónica, e casaron o 20 de outubro de 1930 na igrexa do Mosteiro dos Mercedarios de Poio. Tiveron cinco fillos: Xela, Alexandro, Xosé Luís, Lola e a última, Amalia, a quen el non ía chegar a coñecer.

Alexandre coa filla no colo (Fonte: A. C. Alexandre Bóveda).

Un Estatuto de Autonomía para Galiza 

No 1931, coa chegada da Segunda República, os nacionalistas e mais os rexionalistas da ORGA (Organización Republicana Gallega Autónoma), que xa artellaran antes unha campaña pro-Estatuto, comezaron coas reunións para a súa elaboración.

Bóveda, desde a dirección do Partido Galeguista, defendeu a idea de que o atraso en Galiza se debía en parte ao centralismo do Estado, sendo un dos redactores do Estatuto de Autonomía que se propoñía acadar a consideración de Galiza como rexión autónoma dentro do Estado español, así como a creación dun marco xurídico-político propio.

O 19 de decembro, conseguiron a aprobación por parte da Asemblea de Concellos, co apoio de 209 cámaras municipais do total de 227 representantes.

Alexandre Bóveda (Fonte: Revista Murguía).

Restaba só que o texto fose referendado polas Cortes españolas, mais non puido ser: o plebiscito marcado para ser a finais do 1933 parouno o goberno de dereitas no segundo bienio da Segunda República (1933-1935). 

A Bóveda, por orde ministerial, destérrano a Cádiz ata que, co cambio de goberno, puido volver no 1935 e presentarse como candidato do Frente Popular por Ourense, sempre co devezo de sacar adiante o Estatuto de Autonomía que, finalmente, os galegos aprobaron en referendo o 28 de xuño do 1936. Xa co texto aprobado, o 15 de xullo deste mesmo ano, Gómez Román e Castelao presentárono ó presidente das cortes españolas para que puidese ser aprobado en Madrid. 

Tres días despois, o 18 de xullo, o golpe de estado remata coas arelas de Alexandre Bóveda. Galiza foi dos primeiros territorios en caer en mans dos sublevados contra o Goberno Constitucional .

‘Traición a la Patria’

Disque pouco antes de que o detiveran por ‘traizón á Patria’, a súa compañeira Amalia espertou chorando. Soñara que un soldado o mataba. "Pero Choliñas? Quen me vai querer facer dano a min?". E o mesmo lle dixo aos que lle pregaron que fuxira. Con 33 anos, catro crianzas e a quinta en camiño, Bóveda negouse a fuxir. Puido facelo polo balcón da casa dos sogros, pero non quixo. "Quen me vai querer facer dano a min?". E, porén, detivérono alí o 20 de xullo. 

Orde de execución (Fonte: A. C. Alexandre Bóveda).

O 13 de agosto decretouse un xuízo sumarísimo militar. Esta foi a súa última alegación ante o tribunal que ordenou a súa execución: 

"A miña patria natural é Galiza. Ámoa fervorosamente como pode amar un fillo a súa nai. Endexamais a traizonaría aínda que se me concedesen séculos para vivir. Adóroa ata máis aló da miña morte. Se entende este tribunal que por este amor entrañable debe serme aplicada a pena de morte, recibireina como un sacrificio máis pola miña Terra. Fixen canto puiden por Galiza e faría moito máis se puidera. Se non podo seguir traballando máis por ela, gustaríame morrer pola miña Patria. Baixo a súa bandeira desexo ser enterrado".

E escribiu para a súa compañeira de vida, Amalia, unha última carta antes de ser fusilado:

Carta de Alexandre para Amalia.

Madrugada do 17 de agosto de 1936

Choliñas, Miña Peque, Vidiña:
Quixera escribirche moito. Mais xa sabes canto puidera decirche.
Perdoame todo, que os peques me lembren sempre; que cumplas todolos meus encargos.
Eu, almiña, estarei sempre con vós como che prometín.
Faltan uns minutos e teño valor, por vós, pola Terra, por todos. Vou tranquío.
Adeus, Vidiña: Vive para os peques e os vellos, abrázaos, confórtaos. Sé Ti,
miña Pequeniña ademirable, a máis valente de todos. Alá sentirei ledicia e satisfacción de Ti e de todos.
Lembrareivos sempre, velarei sempre por vós.
Adeus. Contigo, cos peques, cos vellos todos, estará sempre na lembranza, na máis grande, máis fonda, máis infinda das apertas, o voso,
Xandro
P.S / 

Recei contigo

"A miña morte servirá para acadar adeptos á causa galega. Un ben que, aínda despois de morto, farei a nosa terra", dixo aquel 17 de agosto do 36… Bóveda traballou na sombra, pero deixou que o xulgasen e fusilasen por defender unha loita xusta. Non se agochou. Pediu ser enterrado coa bandeira galega e tampouco lle foi concedida a súa última vontade… Unha bandeira que Xosé Sesto —quen pasou con el as últimas horas—  lle puxo na roupa coa que foi enterrado. 

Amalia e Alexandre en Pontevedra.

Amalia e os fillos e fillas.

A familia del quedou marcada durante o franquismo polos ruxerruxe, os dixomedíxome e os Aí vai a muller dun asasino!, ata que coa chegada da democracia deu en recoñecerse todo canto fixo pola súa terra e Amalia puido participar das homenaxes celebradas cada 17 de agosto: no cemiterio de San Amaro, na praza de Curros Enríquez de Pontevedra e máis tarde na subida á Caeira en Poio… "Que pena que tivesen que matalo para que a xente coñecese o que fixo por Galiza", dicía ela.

A derradeira lección do mestre

A derradeira lección do mestre é a estampa nº 6 do álbum Galiza Mártir (1937) que Castelao dedicou a Bóveda e que recrearía no 1945 nun formato máis grande (200 x 136 cm), coa técnica da pintura ao óleo. Unha obra na que, segundo din, a face do mestre é a do compañeiro asasinado. 

Representou así, dende o exilio forzoso en Bos Aires, a dor pola inxustiza de tal morte coa figura dun mestre republicano sen vida ante os alumnos que o choran… Un Mestre asasinado por negarse a ser e formar parte do terror, por defender o propio e o dos demais. Por non agocharse sabendo que acabarían con el, sabedor tamén de que todo canto estaba a facer / todo canto estaba a suceder non ía quedar esquecido entre os mortos. ‘Non enterran cadavres, enterran sementes’.

BIBLIOGRAFÍA

Diéguez Cequiel, U.B. (Coordinación e textos). (2010, marzo). Alexandre Bóveda nos seus documentos. calameo.com. https://www.calameo.com/read/000627572d60c3cf5a84a

Quen é Alexandre Bóveda. (2019, 18 setembro). Agrupación Cultural Alexandre Bóveda. https://www.acalexandreboveda.gal/quen-e-alexandre-boveda